(၁) ၾသကာသေလာက
(၂) သတၱေလာက
(၃) သခၤါရေလာက ဟု – (၃)ပါး အျပားရွိသည္။
(၁) ၾသကာသေလာက
သတၱ၀ါတုိ႔၏ တည္ရာေနရာ ဘံုဌာနသည္ ၾသကာသေလာကမည္၏၊ ထုိၾသကာသေလာကသည္ –
(က) ကာမ = ၁၁ ဘံု
(ခ) ရူပ – ၁၆ ဘံု
(ဂ) အရူပ – ၄ဘံုအားျဖင့္ (၃၁)ဘံု ရွိပါသည္။ ကာမ(၁၁)ဘံု ဟူသည္ အပါယ္(၄)ဘံု၊ ကာမသုဂတိ(၇)ဘံုတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။
(က) ကာမ = ၁၁ဘံု
အပါယ္ (၄) ဘံု
ခ်မ္းသာကင္းေသာ ဘံုမ်ားကို အပါယ္ဘံုဟု ေခၚသည္။
(၁) ငရဲ = ခ်မ္းသာဟူ၍ ျမဴတစ္ေစ့မွ် မရွိေသာဘံု။
ငရဲၾကီး (၈) ထပ္
(က) သဥၨိ၀္း = သဥၨိဳ၀္းငရဲ = အဖန္ဖန္ အထပ္ထပ္ ျပန္၍ ျပန္၍ အသက္ရွင္ျပီး ငရဲဆင္းရဲကို ခံစားရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ခ) ကာလသုတၱ = ကာလသုတ္ငရဲ = မ်ဥ္းၾကိဳးအနက္ျဖင့္ မ်ဥ္းသားကာ ပဲခြပ္၊ ပုဆိန္၊ ဓားမ၊ လႊတုိ႔ျဖင့္ အေရြးခံရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု
(ဂ) သဃံာတ = သဃံာတငရဲ = အလွ်ံတေျပာင္ေျပာင္ ေတာက္ေလာင္ေနေသာ သံေတာင္ သံခဲတုိ႔ျဖင့္ အဖန္တလဲလဲ ထုၾကိတ္၀ါးျမိဳခံေနရေသာ ငရဲသား တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဃ) ေရာရု၀ = ေရာရု၀ငရဲ = ျပင္းထန္က်ယ္ေလာင္ေသာ အသံျဖင့္ အျမဲတမ္း ငိုေၾကြး ျမည္တမ္းေနရေသာ ငရဲသားတို႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(င) မဟာေရာရု၀ = မဟာေရာရု၀ငရဲ = ေရာရု၀ငရဲသားတုိ႔ထက္ ပိုလြန္ျပင္းထန္စြာ ငိုေၾကြးျမည္တမ္းေနရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု။
(စ) တာပန = တာပနငရဲ = ပူေလာင္လြန္းလွေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဆ) မဟာတာပန = မဟာတာပနငရဲ = တာပနငရဲသားတုိ႔ထက္ ပိုလြန္ ျပင္းထန္စြာ ပူေလာင္ေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဇ) အ၀ီစိ = အ၀ီစိငရဲ = မီးလွ်ံကြက္လပ္မရွိ၊ ဆင္းရဲေ၀ဒနာကြက္လပ္မရွိ၊ ငရဲသားကြက္လပ္မရွိေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု။ (ထုိအ၀ီစိငရဲကိုပင္ မဟာအ၀ီစိငရဲဟု ေခၚသည္။)
ဥႆဒ ငရဲငယ္ (၅)မ်ိဳး
ထုိငရဲၾကီး ရွစ္ထပ္တြင္ အထပ္တုိင္းအထပ္တုိင္း၌ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ဆင္းရဲ ဒုကၡမ်ားျပားလွသည့္ ငရဲငယ္ ငါးခုတုိ႔ျဖင့္ ၀န္းရံလ်က္ရွိသည္၊ ထုိငရဲငယ္မ်ားကို ဥႆဒငရဲဟု ေခၚ၏၊ ထုိဥႆဒေခၚ ငရဲငယ္ငါးခုတုိ႔ကား –
(က) ဘင္ပုပ္ငရဲ (ဂူထ)
(ခ) ျပာပူငရဲ (ကုကၠဳဠ)
(ဂ) လက္ပံေတာငရဲ (သိပၸလိ၀န)
(ဃ) သန္လ်က္ေတာငရဲ (အသိပတၱ)
(င) ၾကိမ္ပိုက္ေခ်ာင္းငရဲ (ေ၀တၱရဏီ) – တုိ႔ျဖစ္ပါသည္။
(က) ဘင္ပုပ္ငရဲ = ယူဇနာတစ္ရာနက္ေသာ မစင္တြင္းၾကီးထဲ၌ ပိုးေလာက္တုိ႔၏ ၀ါးမ်ိဳစားေသာက္မူကို ခံရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ခ) ျပာပူငရဲ = ယူဇနာတစ္ရာနက္ေသာ ျပာပူတြင္းၾကီးထဲ၌ အဖန္ဖန္ ပူျပင္းေလာင္ကြ်မ္းမူကို ခံရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဂ) လက္ပံေတာငရဲ = သံႏွင့္တူေသာ လက္ပံဆူး၊ ဓား-သန္လ်က္ႏွင့္တူေသာ လက္ပံရြက္ရွိေသာ ယူဇနာတစ္ရာ အျမင့္ရွိေသာ လက္ပံေတာ၌ ေခြး၊ လင္းတ၊ က်ားတို႔၏ ၀ါးမ်ိဳကိုက္သတ္မူ၊ လက္ပံဆူး၊ လက္ပံရြက္တုိ႔၏ စူးရွျဖတ္ေတာက္မူကို ခံရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဃ) သန္လ်က္ေတာငရဲ = အျမင့္၊ အနံတစ္ယူဇနာစီရွိေသာ သန္လ်က္ရြက္ႏွင့္တူေသာ သစ္ေတာၾကီး၌ လက္ပံေတာ ငရဲနည္းတူ ခံရေသာ ငရဲသားတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(င) ၾကိမ္ပိုက္ေခ်ာင္းငရဲ = အလြန္စပ္ငံေသာ ေၾကးနီပူေရတုိ႔ျဖင့္ သံတံက်င္ပမာ စူးရွေသာ ၾကိမ္တုိ႔ ေရာယွက္ေသာ ဆင္းရဲဒုကၡအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ခံေနရေသာ ငရဲသားတို႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
ေဆာင္ = သဥၨိဳ၀္း,ကာလ၊ သံဃာတႏွင့္၊ ေရာရု၀ႏွစ္၊ တာပန္ႏွစ္၊ တြက္စစ္ အ၀ီစိ။
အထပ္တုိင္းမွာ၊ ဘင္, ျပာ, လက္, သန္၊ ၾကိမ္ပိုက္ရံ၊ ငါးတန္ ဥႆဒရွိ။
(၂) တိရစၦာန္ဘံု = တိရစၦာန္တို႔၏ ေနရာဘံု၊
(၃) ျပိတၱာဘံု = ခ်မ္းသာမွကင္းေ၀းေသာ ျပိတၱာတုိ႔၏ ေနရာဘံု၊
(၄) အသုရကာယ္ဘံု = ျမဴးထူးေပ်ာ္ပါးမူ ကင္းသည့္ ျပိတၱာ အသုရကာယ္တုိ႔၏ ေနရာဘံု။
ကာမသုဂတိ (၇) ဘံု
ေကာင္းမူရွိသူတို႔ လားေရာက္၍ စည္းစိမ္ခ်မ္းသာမ်ားကို ခံစားရာ ကာမဘံုကို ကာမသုဂတိဘံုဟု ေခၚသည္။
(၁) လူ႔ဘံု = လူတုိ႔၏ ေနရာဘံု၊
(၂) စာတုမဟာရာဇ္ဘံု = ဓတရ႒၊ ၀ိရူဠက၊ ၀ိရူပကၡ၊ ကုေ၀ရဟု ဆုိအပ္ေသာ နတ္မင္းၾကီး ေလးပါးတုိ႔၏ ေနရာဘံု၊
(၃) တာ၀တိ ံသာဘံု = လာဃလုလင္ႏွင့္ ကုသုိလ္ျပဳဖက္ ၃၃-ဦးတုိ႔၏ ေနရာဘံု၊
(၄) မာယာဘံု = ဆင္းရဲဒုကၡမွ ကင္းေသာ နတ္တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၅) တုသိတာဘံု = မိမိ၏ စည္းစိမ္က်က္သေရတုိ႔ကို ႏွစ္သက္တတ္ေသာ နတ္တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၆) နိမၼာနရတိဘံု = ကိုယ္တုိင္ဖန္ဆင္းထားေသာ စည္းစိမ္ျဖင့္ ေမြ႕ေလ်ာ္တတ္ေသာ နတ္တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၇) ပရနိမၼိတ၀သ၀တၱိဘံု = သူမ်ားဖန္ဆင္းေပးေသာ စည္းစိမ္းကို မိမိအလိုဆႏၵအတုိင္း ျဖစ္ေစႏုိင္ေသာ နတ္တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု။
ဤကာမသုဂတိ (၇)ဘံုတြင္ နံပါတ္ (၁) လူ႔ဘံုမွတပါး က်န္ (၆)ဘံုကို နတ္တုိ႔၏ ေနရာျဖစ္၍ နတ္ျပည္ (၆)ထပ္ဟု ေခၚသည္။
(ခ) ရူပ – ၁၆ ဘံု
ရူပကုသိုလ္စ်ာန္ရသူတုိ႔ ေရာက္ရာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ရူပဘံုဟု ေခၚ၏။ ထုိ ရူပဘံုသည္ (၁၆)ဘံု ရွိသည္။
ပထမစ်ာန္ (၃) ဘံု
(၁) ျဗဟၼပါရိသဇၨာဘံု = မဟာျဗဟၼာတုိ႔၏ အျခံအရံ ပရိသတ္ျဖစ္ေသာ ျဗဟၼာင္တုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၂) ျဗဟၼပုေရာဟိတာဘံု = မဟာျဗဟၼာတုိ႔၏ မွဴးၾကီးမတ္ရာ ပုေရာဟိတ္ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၃) မဟာျဗဟၼာဘံု = ၾကီးျမတ္ကုန္ေသာ (မဟာ) ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံုအားျဖင့္ ပထမစ်ာန္ (၃) ဘံု၊
ဒုတိယစ်ာန္ (၃) ဘံု
(၄) ပရိတၱာဘာဘံု = ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါနည္းေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၅) အပၸမာဏာဘာဘံု = ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါမ်ားေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၆) အာဘႆရာဘံု = ျပိဳးျပိဳးျပတ္ျပတ္ တလက္လက္ ထြက္ေသာ ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ ရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံုအားျဖင့္ ဒုတိယစ်ာန္ (၃) ဘံု။
တတိယစ်ာန္ (၃) ဘံု
(၇) ပရိတၱသုဘာဘံု = နည္းပါးေသာ္လည္း တခဲနက္ ေတာက္ပေသာ ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ ရွိသည့္ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၈) အပၸမာဏသုဘာဘံု = မ်ားျပား၍ တခဲနက္ေတာက္ပေသာ ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ ရွိသည့္ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၉) သုဘကိဏွာဘံု = တခဲနက္ေသာ ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ တုိ႔ျဖင့္ ေရာယွက္ေနသည့္ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံုအားျဖင့္ တတိယစ်ာန္ (၃) ဘံု။
(၁၀) ေ၀ဟပၹိဳလ္ဘံု = ၾကီးက်ယ္ျပန္႔ေျပာသည့္ အက်ိဳးရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၁၁) အသညသတ္ဘံု = သညာ-စေသာ နာမ္ခႏၶာ မရွိ၊ ရုပ္ခႏၶာ သက္သက္ရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ျဖစ္ရာဘံု၊
– သုဒၶါ၀ါသဘံု = အလြန္စင္ၾကယ္ေသာ အနာဂါမ္၊ ရဟႏၱာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ျဖစ္ရာ သုဒၶါ၀ါသဘံု (၅)ဘံု အားျဖင့္ စတုတၳစ်ာန္ (၇) ဘံု၊ ေပါင္း ရူပ ျဗဟၼာဘံု (၁၆)ဘံု ျဖစ္ပါသည္။
သုဒၶါ၀ါသ (၅) ဘံု
(၁၂) အ၀ိဟာဘံု = အခ်ိန္အနည္းငယ္မွ်ပင္ မိမိဘံုဌာနကို မစြန္႕ခြာေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၁၃) အတပၸါဘံု = တစ္စံုတစ္ခုေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္မွ် စိတ္ပူပန္မူ မရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၁၄) သုဒႆာဘံု = အလြန္တင့္တယ္ေသာ အေရာင္အဆင္း ရွိေသာေၾကာင့္ ရူၾကည့္ခ်င္စရာ အလြန္ေကာင္းေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၁၅) သုဒႆီဘံု = အလြန္စင္ၾကယ္ေသာ မ်က္စိႏွင့္ ျပည့္စံုသည့္ျဖစ္၍ လြန္ကဲထူးျခားစြာ ျမင္စြမ္းႏုိင္ေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၁၆) အကနိ႒ာဘံု = ရူပျဗဟၼာ အားလံုးတုိ႔ထက္ စည္းစိမ္အားျဖင့္ အၾကီးအက်ယ္ အျမင့္ျမတ္ဆံုး ျဖစ္ေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(ဂ) အရူပ – ၄ဘံု
အရူပကုသိုလ္ စ်ာန္ရသူတုိ႔ ေရာက္ရာျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အရူပဘံုဟု ေခၚ၏။ ထုိအရူပဘံုသည္ –
(၁) အာကာသနဥၥာယတနဘံု = ရုပ္ခႏၶာမရွိ၊ အာကာသနဥၥာယတန၀ိပါက္စိတ္ ေစတသိက္ဟူေသာ နာမ္ခႏၶာ ေလးပါးသာရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၂) ၀ိညာဏဥၥာယတနဘံု = ရုပ္ခႏၶာ မရွိ၊ ၀ိညာဏဥၥာယတန ၀ိပါက္စိတ္ ေစတသိက္ဟူေသာ နာမ္ခႏၶာ ေလးပါးသာရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၃) အာကိဥၥညာယတနဘံု = ရုပ္ခႏၶာမရွိ၊ အာကိဥၥညာယတန ၀ိပါက္စိတ္ ေစတသိက္ဟူေသာ နာမ္ ခႏၶာေလးပါးရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံု၊
(၄) ေန၀သညာနာသညာယတနဘံု = ရုပ္ခႏၶာ မရွိ၊ ေန၀သညာ နာသညာ ယတန၀ိပါက္စိတ္ ေစတသိက္ ဟူေသာ နာမ္ခႏၶာ ေလးပါးသာရွိေသာ ျဗဟၼာတုိ႔၏ ျဖစ္ရာဘံုအားျဖင့္ (၄)ဘံု ျဖစ္ပါသည္။
ဧကေ၀ါကာရ-စတုေ၀ါကာရ-ပဥၥေ၀ါကာရဘံုမ်ား
ဤသို႔ဆုိခဲ့ျပီးေသာ ဘံုတုိ႔တြင္ –
(၁) အသညသတ္ဘံုသည္ ရူမကၡႏၶာဟူေသာ ခႏၶာတစ္ပါးသာ ရွိေသာေၾကာင့္ ဧကေ၀ါကာရဘံု မည္၏
(ဧက = တစ္ပါး + ေ၀ါကာရ = ခႏၶာ)
(၂) အရူပ (၄)ဘံုသည္ နာမ္ခႏၶာေလးပါးသာ ရွိေသာေၾကာင့္ စတုေ၀ါကာရ ဘံုမည္၏
(စတု = ေလးပါး + ေ၀ါကာရ = ခႏၶာ)
(၃) ကာမ (၁၁)ဘံု၊ အသညသတ္ၾကဥ္ေသာ ရူပ (၁၅)ဘံုအားျဖင့္ (၂၆)ဘံုသည္ ခႏၶာငါးပါးလံုး ရွိေသာေၾကာင့္ ပဥၥေ၀ါကာရဘံုမည္၏။
(ပဥၥ = ငါးပါး + ေ၀ါကာရ = ခႏၶာ) ဤသို႔အားျဖင့္ –
(၁) ကာမ – ၁၁ ဘံု
(၂) ရူပ – ၁၆ ဘံု
(၃) အရူပ – ၄ ဘံု
စုစုေပါင္း (၃၁) ဘံုကို ၾသကာသေလာကဟု ေခၚသည္။
(၂) သတၱေလာက
လူ နတ္ ျဗဟၼာ တိရစၦာန္ ျပိတၱာ အသုရကာယ္စေသာ ပုဂၢိဳလ္ သတၱ၀ါ အေပါင္းသည္ သတၱေလာက မည္၏။
ထုိသတၱ၀ါတုိ႔သည္ အမ်ိဳးအစားျဖင့္ ရွိသည္။
(က) ပုထုဇဥ္ ပုဂၢိဳလ္ – ၄မ်ိဳး
(ခ) အရိယာ ပုဂၢိဳလ္ – ၈မ်ိဳးအားျဖင့္ – ၁၂မ်ိဳး –
ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္ (၄) မ်ိဳး
(၁) ဒုဂၢတိအဟိတ္ပုဂၢိဳလ္ = မေကာင္းမူ ဒုစရုိက္တုိ႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာေၾကာင့္ ထုိအကုသိုလ္ကံတုိ႔၏ အက်ိဳးျဖစ္ေသာ အဟိတ္ အကုသလ ၀ိပါက္ ဥေပကၡာ သႏၱီရဏစိတ္ျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖစ္သည္။ ထုိပုဂၢိဳလ္မ်ားကား ငရဲ၊ တိရစၦာန္၊ ျပိတၱာ၊ အသုရကာယ္-ဟူေသာ အပါယ္ဘံုသား သတၱ၀ါမ်ားတည္း။
(၂) သုဂတိအဟိတ္ပုဂၢိဳလ္ = ကုသိုလ္ျပဳစဥ္အခါက ဉာဏ္လည္းမပါ၊ ေရွ႕ေနာက္ အကုသိုလ္ျခံရံ၍လည္း ျပဳခဲ့ေသာ အညံ့စား ကုသိုလ္တုိ႔ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္ ဥေပကၡာသႏၱီရဏ စိတ္ျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖစ္သည္။ ထုိပုဂၢိဳလ္မ်ားကား ေ၀မာနိကနတ္ျပိတၱာ၊ ဘုမၼစိုး၊ ရုကၡစိုး၊ ၀မ္းတြင္းကန္း၊ အ၊ ဆြံ႕၊ အရူး၊ ဥဘေတာဗ်ည္း၊ နပုန္းပ႑ဳက္စေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ႏွင့္ ဇီ၀ိတန၀က ကလာပ္ရုပ္ျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနေသာ အသညသတ္ ျဗဟၼာတုိ႔တည္း။
(၃) ဒြိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္ = အေမာဟဟူေသာ ဉာဏ္ပညာမပါဘဲ အေလာဘ၊ အေဒါသဟူေသာ ဟိတ္ႏွစ္ပါးျဖင့္သာ ပဋိသေႏၶေနေသာ ပုဂၢိဳလ္။ တရားအားထုတ္သည့္အခါ စ်ာန္မဂ္ဖုိလ္ရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ဉာဏ္မထက္ျမက္ေသာ လူ နတ္ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔တည္း။
(၄) တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္ = အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟဟူေသာ (ဉာဏ္ပညာပါေသာ) ဟိတ္သံုးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနေသာ ပုဂၢိဳလ္။ တရားအားထုတ္သည့္အခါ စ်ာန္မဂၤဖုိလ္ရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ဉာဏ္ထက္ျမက္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔တည္း။
အရိယာပုဂၢိဳလ္ (၈) ေယာက္
(၁) ေသာတာပတၱိမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = ေသာတာပတၱိမဂ္ ရဆဲပုဂၢိဳလ္
(၂) သကဒါဂါမိမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = သကကဒါဂါမိမဂ္ ရဆဲပုဂၢိဳလ္
(၃) အနာဂါမိမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = အနာဂါမိမဂ္ ရဆဲပုဂၢိဳလ္
(၄) အရဟတၱမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = အရဟတၱမဂ္ ရဆဲပုဂၢိဳလ္
(၅) ေသာတာပတၱိဖလ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = ေသာတာပတၱိဖုိလ္ ရျပီးေသာ (ေသာတာပန္) ပုဂၢိဳလ္
(၆) သကဒါဂါမိဖလ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = သကဒါဂါမိဖုိလ္ရျပီးေသာ (သကဒါဂါမ္) ပုဂၢိဳလ္
(၇) အနာဂါမိဖလ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = အနာဂါမိဖုိလ္ ရျပီးေသာ (ရဟႏၱာ) ပုဂၢိဳလ္
(၈) အရဟတၱဖလ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ = အရဟတၱဖုိလ္ ရျပီးေသာ (ရဟႏၱာ) ပုဂၢိဳလ္
ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္(၄)ေယာက္တြင္ ေနာက္ဆံုးျဖစ္ေသာ တိဟိတ္ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္ႏွင့္ အရိယာပုဂၢိဳလ္ (၈)ေယာက္အားျဖင့္ (၉)ေယာက္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ကို အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟဟူေသာ ဟိတ္သံုးပါးႏွင့္ ပဋိသေႏၶေနၾကေသာေၾကာင့္ တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္ဟုေခၚသည္။
အရိယာပုဂၢိဳလ္ (၈)ေယာက္တြင္လည္း – ေသကၡပုဂၢိဳလ္၊ အေသကၡပုဂၢိဳလ္ ဟူ၍ ပုဂၢိဳလ္ႏွစ္မ်ိဳး ရွိသည္။
(က) ေသကၡ = သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ သိကၡာသံုးပါးကို က်င့္ဆဲျဖစ္ေသာ အရဟတၱဖလ႒ာန္ ပုဂၢိဳလ္မွတပါး က်န္အရိယာပုဂၢိဳလ္ (၇)ေယာက္ ျဖစ္သည္။
(ခ) အေသကၡ = သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ သိကၡာသံုးပါးကို က်င့္ျပီးျဖစ္ေသာ အရဟတၱဖလ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္ (၁)ေယာက္ ျဖစ္သည္၊ ဤပုဂၢိဳလ္ကို “အေသကၡ” အျပင္ “ရဟႏၱာ”ဟုလည္း ေခၚ၏။
ဤသို႔အားျဖင့္ –
(က) ပုထုဇဥ္ – ၄ေယာက္
(ခ) အရိယာ – ၈ေယာက္
အားျဖင့္ (၁၂) ေယာက္ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားကို သတၱေလာကဟု ေခၚသည္။
(၃) သခၤါရေလာက
ျဖစ္တတ္၊ ပ်က္တတ္ေသာ သေဘာရွိသည္ျဖစ္၍ ဘံုသံုးပါး၌ ျဖစ္ေသာ (ေတဘူမက) ရုပ္နာမ္တရားတုိ႔သည္ သခၤါရေလာက မည္၏။
သခၤါရေလာက (၁) ပါး
သတၱ၀ါအားလံုးတုိ႔ တည္ေနမူ အသက္ရွင္မူ၏ အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ အာဟာရ (အေၾကာင္း) တရားတစ္ပါး။
သခၤါရေလာက (၂) ပါး
(၁) ဘံုသံုးပါး၌ျဖစ္ေသာ ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ ဟူေသာ နာမ္တရား။
(၂) ေဖာက္ျပန္တတ္ေသာ သေဘာရွိသည့္ ရုပ္ ၂၈-ပါးဟူေသာ ရုပ္တရား အားျဖင့္ နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
သခၤါရေလာက (၃) ပါး
(၁) ႏွစ္သက္ဖြယ္ေသာ အာရုံကို ခံစားျခင္းသေဘာရွိေသာ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ တစ္ပါး၊
(၂) မႏွစ္သက္ဖြယ္ေသာ အာရုံကို ခံစားျခင္းသေဘာရွိေသာ ေဒါမနႆ ေ၀ဒနာ တစ္ပါး၊
(၃) အလယ္အလတ္ (တည့္မတ္သမူလ်စ္လ်ဴရူေသာ) ခံစားျခင္း သေဘာရွိေသာ ဥေပကၡာေ၀ဒ၏နာ တစ္ပါး – အားျဖင့္ ေ၀၏နာ (၃) ပါး။
သခၤါရေလာက (၄) ပါး
(၁) အလုတ္အေလြးျပဳ စားမ်ိဳအပ္ေသာ အစာအာဟာရတစ္ပါး၊
(၂) အာရုံကို ေတြ႕ထိတတ္ေသာ ဖႆအာဟာရတစ္ပါး၊
(၃) စိတ္ကို ေစ့ေဆာ္ တုိက္တြန္းတတ္ေသာ မေနာသေဥၥတနာ အာဟာရ တစ္ပါး၊
(၄) အာရုံကို အထူးသိတတ္ေသာ ၀ိဉာဏ္အာဟာရ တစ္ပါး – အားျဖင့္ အာဟာရ (၄) ပါး။
သခၤါရေလာက (၅) ပါး
(၁) ေဖာက္ျပန္တတ္ေသာ ရုပ္အစု ရူပုပါဒါနကၡႏၶာတစ္ပါး၊
(၂) ခံစားမူအစု ေ၀ဒႏုဒါနကၡႏၶာတစ္ပါး၊
(၃) ေလာကီမွတ္သားမူအစု သညုပါဒါနကၡႏၶာတစ္ပါး၊
(၄) ေလာကီျပဳျပင္မူ စီရင္မူအစု သခၤါရုပါဒါနကၡႏၶာတစ္ပါး၊
( ၅) ေလာကီသိမူ (စိတ္) အစု ၀ိညာဏုပါဒါနကၡႏၶာတစ္ပါး – အားျဖင့္ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ၅-ပါး။
သခၤါရေလာက (၆) ပါး
(၁) ျမင္သိစိတ္ (စကၡဳ၀ိညာဥ္) ျဖစ္ရာ မ်က္စိအၾကည္ စကၡာယတန တစ္ပါး။
(၂) ၾကားသိစိတ္ (ေသာတ၀ိညာဥ္) ျဖစ္ရာ နားအၾကည္ ေသာတာယတန တစ္ပါး၊
(၃) နံသိစိတ္ (ဃာန၀ိညာဥ္) ျဖစ္ရာ ႏွာေခါင္း အၾကည္ ဃာနာယတန တစ္ပါး၊
(၄) လ်က္သိစိတ္ (ဇိ၀ွာ၀ိညာဥ္) ျဖစ္ရာ လွ်ာအၾကည္ ဇိ၀ွာယတနတစ္ပါး၊
(၅) ထိသိစိတ္ (ကာယ၀ိညာဥ္) ျဖစ္ရာ ကိုယ္အၾကည္ ကာယာယတနတစ္ပါး – အားျဖင့္ အဇၥ်တၱိက(အတြင္း) အာယတန ၆-ပါး။
ဤဆုိအပ္ခဲ့ျပီးေသာ တရားမ်ားႏွင့္ ခႏၶာ (၅)ပါး၊ အာယတန (၁၂)ပါး၊ ဓာတ္ (၁၈)ပါး၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အဂၤါ ၁၂-ပါး စေသာ ေတဘူမက ရုပ္နာမ္ တရားတို႔ကို သခၤါရေလာကဟု ေခၚသည္။
ေလာကသံုးပါး ဆက္သြယ္ပံု
(က) ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္ သခၤါရတုိ႔ႏွင့္ ျဖစ္ရာဘံု ပုဂၢိဳလ္မ်ား
သတၱ၀ါတုိ႔ ျပဳလုပ္သမွ်ေသာ ကံကို ဤေနရာ၌ သခၤါရဟုေခၚသည္။
ထုိသခၤါရတုိ႔သည္ ကုသုိလ္သခၤါရ၊ အကုသိုလ္သခၤါရအားျဖင့္ ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ ထုိႏွစ္မ်ိဳးတြင္ ကုသုိလ္သခၤါရသည္လည္း ကာမကုသိုလ္သခၤါရ၊ ရူပကုသိုလ္သခၤါရ၊ အရူပကုသိုလ္သခၤါရအားျဖင့္ သံုးမ်ိဳးျပားျပန္သည္။ ထုိတြင္ –
– ကာမကုသုိလ္သခၤါရေၾကာင့္ ကာမသုဂတိ (၇) ဘံု၌ ျဖစ္ရသည္။
– ရူပကုသိုလ္သခၤါရေၾကာင့္ ရူပ (၁၆) ဘံု၌ ျဖစ္ရသည္။
– အရူပကုသုိလ္သခၤါရေၾကာင့္ အရူပ (၄) ဘံု၌ ျဖစ္ရသည္။
– အကုသိုလ္သခၤါရေၾကာင့္ အပါယ္ (၄) ဘံု၌ ျဖစ္ရသည္။
ဤကား ကုသုိလ္၊ အကုသိုလ္ကံဟူေသာ သခၤါရေလာကႏွင့္ (၃၁)ဘံုဟူေသာ ၾသကာသေလာကတို႔ ဆက္သြယ္ပံုျဖစ္ပါသည္။
အပါယ္ေလးဘံု၌ ဒုဂၢတိအဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသာ ျဖစ္ၾကရသည္။
လူ႔ဘံုႏွင့္ စာတုမဟာရာဇ္ဘံုတို႔၌ သုဂတိအဟိတ္၊ ဒြိဟိတ္၊ တိဟိတ္ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္ (၃)ေယာက္၊ အရိယာပုဂၢိဳလ္ (၈)ေယာက္ အားျဖင့္ (၁၁)ေယာက္ ျဖစ္ၾကရသည္။
တာ၀တိ ံသာ စေသာနတ္ျပည္ (၅) ဘံု၌ ဒိြဟိတ္၊ တိဟိတ္ ပုထုဇဥ္ (၂)ေယာက္၊ အရိယာ (၈)ေယာက္အားျဖင့္ (၁၀) ေယာက္ျဖစ္ၾကရသည္။
ျဗဟၼပါရိသဇၨာဘံုမွစ၍ ေ၀ဟပၹိဳလ္ဘံုတုိင္ေအာင္ ျဗဟၼာ (၁၀) ဘံု၌ တိဟိတ္ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ အရိယာ (၈)ေယာက္အားျဖင့္ (၉) ေယာက္ေသာ တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ျဖစ္ၾကရသည္။
အသညသတ္ဘံု၌ သုဂတိအဟိတ္ပုဂၢိဳလ္သာ ျဖစ္ရသည္။
သုဒၶါ၀ါသ (၅) ဘံု၌ အနာဂါမိဖုိလ္ (အနာဂါမ္) ပုဂၢိဳလ္၊ အရဟတၱမဂ္ ပုဂၢိဳလ္၊ အရဟတၱဖိုလ္ (ရဟႏၱာ) ပုဂၢိဳလ္ (၃) ေယာက္တုိ႔သာ ျဖစ္ၾကရသည္။
အရူပ (၄) ဘံု၌ ေသာတာပတၱိမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္မွတပါး အရိယာ (၇)ေယာက္၊ တိဟတ္ပုထုဇဥ္ (၁) ေရာက္အားျဖင့္ (၈)ေယာက္ ျဖစ္ၾကရသည္။
ဤကား (၃၁)ဘံုဟူေသာ ၾသကာသေလာကႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ (၁၂)ေယာက္ဟူေသာ သတၱေလာကသို႔ ဆက္သြယ္ပံု ျဖစ္ပါသည္။
ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရ သာသနာေရး၀န္ၾကီးဌာန ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္မ်ား စာအုပ္မွ ထုတ္ႏူတ္ေဖာ္ျပသည္။
မေတ္တာစက်ဝန်း 